Ήταν το 1869 όταν η εφημερίδα "Φωνή του Πειραιώς" ανακοίνωνε την ανάγκη δημιουργίας συλλόγου στην πόλη του πειραιά, καθότι στην Αθήνα είχαν δημιουργηθεί πλήθος συλλόγων ενώ στην πόλη του Πειραιά δεν υπήρχε σύλλογος που θα μπορούσε να βοηθήσει στην πνευματική και πολιτιστική ανάπτυξη των μελών του και κυρίως να βοηθά τα εργαζόμενα μέλη του.
Έτσι λίγες μέρες μετά την ανακοίνωση της εφημερίδας δημιουργείται ο "Φιλεκπαιδευτικός Σύλλογος του Πειραιά". Το δικαίωμα εγγραφής στον σύλλογο αυτό ορίστηκε ως 12 δραχμές τον χρόνο, ποσό μηδαμινό όταν το ημερομίσθιο εποχής κυμαίνονταν από 3 έως 5 δραχμές. Η χαμηλή εγγραφή σαφώς δείχνει την πρόθεση του συλλόγου να γίνουν μέλη του πολλοί πειραιώτες ανεξαρτήτου οικονομικής ή άλλη κατάστασης. Τα ενδιαφέροντα του συλλόγου πολλά και οι ομιλίες που γίνονται διαρκώς αφορούν διάφορα θέματα κυρίως εγκυκλοπαιδικά. Ποίηση, ιστορία, θέατρο, θρησκεία πολιτική οικονομία είναι συνήθως τα θέματα που διαπραγματεύεται. Οι συνεδριάσεις του συλλόγου ανοικτές και για τα δύο φύλα. Χαρακτηριστικό είναι το πλήθος των γυναικών που συνήθως συγκεντρώνεται για να ακούσει τον ιατρό Θεόδωρο Αφεντούλη να απαγγέλει ποίηματα. (Εφημ. Πρόνοια 1896).
Ο σύλλογος αυτός μάλιστα δημιουργεί και διδασκαλείο για του άπορους μαθητές που κατά τις βραδυνές ώρες θα μπορούσαν να μάθουν γραφή και ανάγνωση. Όμως η προσπάθειες του συλλόγου έπεφταν στο κενό με κυριώτερη αιτία την αδιαφορία της εργατικής κυρίως τάξης να στείλει τα παιδιά προς διδασκαλία. Ο σύλλογος αυτός αν και ξεκίνησε με τις καλύτερες προϋποθέσεις εξαφανίστηκε από το προσκήνιο με τον ίδιο τρόπο που εμφανίστηκε. Ξαφνικά έπαψε να υπάρχει οποιαδήποτε αναφορά στον Φιλεκπαιδευτικό Σύλλογο Πειραιά.
Οι επόμενοι σύλλογοι που παρουσιάζονται είναι μουσικοί όπως ο σύλλογος "ΜΕΛΠΟΜΕΝΗ" που το 1873 αναγγέλει την συγχώνευσή του με τον επίσης μουσικό σύλλογο "ΕΥΤΕΡΠΗ", ενώ εμφανίζονται και φιλολογικοί σύλλογοι που φέρουν τα ονόματα "ΕΛΙΚΩΝ" και "ΜΟΥΣΑΙ" (1875). Το ίδιο χρονικό διάστημα εμφανίζονται και πατριωτικοί σύλλογοι που φέρουν τα ονόματα "ΘΡΑΣΥΒΟΥΛΟΣ", "ΑΔΕΛΦΟΤΗΣ" και "ΕΘΝΙΚΟΣ ΔΕΣΜΟΣ" λόγω του ταραγμένου κλίματος που υπήρχε και ήταν αναγκαία η ενίσχυση του πατριωτικού φρονήματος.
Το 1880 ιδρύεται ο φιλολογικός σύλλογος "ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ" από μαθητές Γυμνασίου, ενώ το 1883 ένας σύλλογος με το όνομα "ΠΕΡΙΚΛΗΣ" φτιάχνει βιβλιοθήκη και αναγνωστήριο αλλά και ο σύλλογος αυτός δεν ξεφεύγει από τα προβλήματα που έχουν και οι υπόλοιποι δηλαδή τα οικονομικά και στις τελευταίες ανακοινώσεις του παρακαλεί το κοινό να συνδράμει την βιβλιοθήκη με βιβλία γιατί τα μόνα που υπάρχουν είναι των ιδρυτών του συλλόγου.
Το πρόβλημα της "πειραϊκότητας" των κατοίκων
Όμως το βασικότερο πρόβλημα των συλλόγων εκτός των οικονομικών τους ήταν η "Πειραϊκότητα". Με τον όρο πειραϊκότητα εννοούμε ότι δεν υπήρχε ακόμα (δεν είχε διαμορφωθεί) η κοινή αντίληψη στους πολίτες του πειραιά της αγάπης για τη νέα τους πόλη, την αντίληψης της μονιμότητας καθόσον οι περισσότεροι ασχολούνταν με τους τόπους καταγωγής τους και λιγότερο με την πόλη του πειραιά. Οι χιώτες ασχολούνται περισσότερο με τα νέα της Ερμούπολης Σύρου, οι Υδραίοι με την Ύδρα, οι Κρανιδιώτες με το Κρανίδι και ουδείς φυσικά με τον Πειραιά. Η Πειραϊκότητα έχει να κάνει αυτή την εποχή μόνο με την παραγωγή χρήματος και τίποτε άλλο (παράδειγμα η ίδρυση της Λέσχης του Χρηματιστηρίου το 1874). Όλοι πιστεύουν ότι ο Πειραιάς αποτελεί μια προσωρινή, μεταβατική περίοδο στην ζωή τους, στην οποία ήρθαν να βγάλουν χρήμα και στην συνέχεια θα φύγουν. Από τα τέλη του 1870 και μετά όμως όταν πλήθος άλλων παροίκων καταφτάνουν στον Πειραιά η κακώς εννοούμενη ενότητα των μεγάλων τοπικιστικών συμφερόντων σπάει αφού στον Πειραιά δεν ζουν πλέον μόνο Υδραίοι και Χιώτες αλλά και δεκάδες άλλοι πάροικοι. Έτσι την εποχή εκείνη με αυτή την κατάσταση διαμορφωμένη οι τοπικοί άρχοντες δεν μπορούσαν να πετύχουν την εκλογή τους μόνο μέσω του τόπου καταγωγής αλλά χρειάζονταν και την ψήφο των άλλων. Αυτοί οι άλλοι πάροικοι είναι που έδωσαν τελικά ζωή στην πόλη αφού για να εκλεγεί κάποιος δεν είναι αρκετό να είναι Υδραίος ή Χιώτης αλλά θα πρέπει να πείσει σαν πειραιώτης. (Αυτή η πειραϊκότητα είναι που βρίσκεται και σήμερα σε κίνδυνο λόγω της εμμονής κάποιων να ασχολούνται με την καταγωγή τους και όχι με την πόλη μας έστω και αν εκεί από όπου κατάγονται η μόνη σχέση τους είναι σε καρτ ποσταλ).
Έτσι ο ανταγωνισμός των τοπικών αρχόντων δεν βρίσκεται πλέον στις διαφορετικές πατρίδες καταγωγής αλλά στην διαφορετικότητα της πολιτικής τους έναντι του πειραιά. Τρανό παράδειγμα ο Δηλιγιαννικός Μουτζόπουλος και ο Τρικουπικός Ρετσίνας. Ως συμπέρασμα λοιπόν η διαφορετικότητα της καταγωγής ήταν η αιτία που δημιούργησε το κοινό αίσθημα αγάπης για τον Πειραιά αφού η σύνθεση πολλών δεν ευνούσε την ανάπτυξη τοπικισμού.
Έτσι λοιπόν φτάνουμε στην ίδρυση του "Εμπορικού και Βιομηχανικού Συλλόγου Πειραιά" που αν και δεν είναι το αρχαιότερο στον Πειραιά σωματείο (1900) είναι αυτό που ξεπερνά στην ουσία το πρόβλημα της Πειραϊκότητας και περιλαμβάνει όλους τους εμπόρους και βιομηχάνους του πειραιά που έχουν έναν κοινό στόχο. Τον πειραιά και μόνο τον πειραιά.
Η δημιουργία του συλλόγου σαν παραμύθι. Κάποιοι έμποροι αποικιακών ειδών συζητούν σε ένα καφενείο την ίδρυσή του και μεταξύ τους ο Ιωάννη Μέρμυγκας προτείνει την ίδρυση του συλλόγου αυτού. Έμποροι και βιομήχανοι παρουσιάζονται σαν μια γροθιά έναντι του ελληνικού κράτους και διεκδικού ενωμένοι πλέον για τον πειραιά. Οι λεγόμενοι "Τετραγωνιστές" είναι αυτοί που διατηρούν τα καταστήματά τους γύρω από την αγορά και που λαμβάνουν τις πρώτες αποφάσεις τους συνεδριάζοντας μέσα στο καφενείο του Σιδηροδρομικού Σταθμού. Φτάνουν να πάρουν δε τόσο σημαντικές αποφάσεις για το μέλλον του Πειραιά που θέτουν υπό την προστασία τους την Ιδιωτική Εμπορική Σχολή του Παναγιωτόπουλου που είχε ιδρυθεί το 1904.
Αν και η ίδρυση του Εμπορικού και Βιομηχανικού συλλόγου του Πειραιά αποτελεί νησίδα ευημερίας για τον πειραιά ωστόσο η απουσία της πειραϊκότητας συνεχίζει να κυριαρχεί στους συλλόγους που έχουν κατακλύσει πλέον την πειραϊκή κοινωνία.
Αιγηνίτες, ποριώτες, Λοκροί, Μυκονιάτες, Αργείοι και από πολλά άλλα μέρη δημιουργούν συλλόγους τόπου καταγωγής και προσπαθούν να αναβιώσουν το πνεύμα αλληλεγγύης με βάσει την καταγωγή. Λειτουργούν συνήθως σε νοικιασμένους χώρους που πραγματοποιούνται οι συνελεύσεις των μελών, διοργανώνουν συνεστιάσεις και χωρούς την ημέρα εορτής του πολιούχου αγίου του συλλόγου που είναι πάντα ο ίδιος πολιούχος με τον τόπο καταγωγής και διενεργούν εράνους για την αγορά κάποιας εικόνας αντιγράφου συνήθως της πρωτότυπης που βρίσκεται στο νησί τους ή κάνουν εκδρομές για να επισκεφτούν οικογενειακώς τους τόπους γέννησής τους.
Από τέτοιους συλλόγους ξεπηδά πλήθος βουλευτών της εποχής αφού είναι σύνηθες ο Πρόεδρος ενός τέτοιου σωματείου να γίνεται τοπικός βουλευτής ή κάποιος βουλευτής να γίνεται επίτιμος πρόεδρος ενός συλλόγου. Παράδειγμα ο γιός του Ρετσίνα που κατέχει το αξίωμα του προέδρου στο σύλλογο των Αργείων ο "ΔΑΝΑΟΣ" εκλέγεται βουλευτής ή ο εφοπλιστής Καστριώτης που είναι πρόεδρος του συλλόγου Σπετσιωτών Πειραιά να εκλέγεται επίσης βουλευτής και να παραιτείται από το αξίωμα του προέδρου του συλλόγου.
Το 1897 η εφημερίδα Πρόνοια χαιρετίζει την ίδρυση του συλλόγου (αδελφότητας) Κρητικών η "ΟΜΟΝΟΙΑ" .
Η τοπικότητα καλά κυριαρχεί αφού τέτοιου είδους σωματεία συχνά εκφράζουν ολόκληρες συνοικίες του Πειραιά όπως οι κρητικοί την Καστέλλα, οι υδραίοι τα υδραίοικα, οι μανιάτες τα μανιάτικα, με αποτέλεσμα τον Φεβρουάριο του 1906 να γίνουν αιματηρές συμπλοκές μεταξύ κρητικών και μανιατών με αφορμή την προσβολή της τιμής εκατέρωθεν, συμπλοκών που κράτησαν τρεις ημέρες και έληξαν με την επέμβαση του στρατού.
Υπάρχουν βέβαια και σωματεία που δεν ασχολούνται με την καταγωγή αλλά με τον αθλητισμό. Έτσι το 1887 ιδρύεται ο γυμναστικός σύλλογος "ΘΗΣΕΥΣ" με επίτιμο μέλος τον Ιάκωβο Δραγάτση ο οποίος είχε καταβάλλει αγώνα για την εισαγωγή της γυμναστικής στα σχολεία. Την ίδια περίπου εποχή εμφανίζεται ο "ΟΜΙΛΟΣ ΠΕΖΟΠΟΡΩΝ" και ήταν το πρώτο σωματείο που έκανε χρήση της γυμναστικής όχι σαν άθλημα αλλά σαν διασκέδαση αφού η πεζοπορία γυμνάζει αλλά και διασκεδάζει.
Το 1903 έκανε την εμφάνισή του το γυμναστικό τμήμα του Πειραϊκού Συνδέσμου ημερομηνία ορόσημο η ίδρυσή του για τον Πειραιά, ενώ δημιουργούνται ο "ΟΜΙΛΟΣ ΚΥΝΗΓΩΝ", "ΟΜΙΛΟΣ ΘΗΡΕΥΤΩΝ", "ΟΜΙΛΟΣ ΕΚΔΡΟΜΕΩΝ", "ΟΜΙΛΟΣ ΠΟΔΗΛΑΤΩΝ".
Το 1888 ιδρύεται ο "ΟΜΙΛΟΣ ΕΡΕΤΩΝ" (με ιδέα του εργοστασιάρχη Ρετσίνα) αλλά μοιάζει περισσότερο με μια κλειστή κοινωνία για ολίγους αφού το ποσό συνδρομής του ορίζεται σε 200 δραχμές οι οποίες θα έπρεπε να καταβληθούν μάλιστα εφάπαξ, ποσό τελείως απαγορευτικό για την εποχή, ποσό που μπορούν να καταβάλλουν σαφώς μόνο οι εύποροι. Η κωπηλασία μέσω του Ομίλου γίνεται πραγματικότητα έστω και για λίγους, αφού κωπηλατικοί αγώνες γίνονταν στον πειραιά μόνο από τα πληρώματα των πλοίων ξένων στόλων με την μορφή επίδειξης.
Το 1896 ο γιατρός Πέτρος Αποστολίδης (Παύλος Νιρβάνας) ιδρύει το "ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ" με έμφαση στην ανάπτυξη των τεχνών (είχε προηγηθεί μια προσπάθεια το 1841 από το Σωματείο "ΑΡΜΟΝΙΑ" τα ίχνη του οποίου εξαφανίστηκαν και το μόνο που υπήρχε σαν θύμηση ήταν ο κινηματογράφος στην Καλλίπολη που έφερνε αυτό το όνομα).
Πηγές;
Διδακτορική διατριβή Ιωάννη Γιαννιτσιώτη (2001)
Λιάκος Αντώνης "Νεανικές οργανώσεις" (1988)
Λίλα Λεοντίδου "Εργατικός εποικισμός της Αθήνας και του Πειραιά" (1989)
Φωτογραφίες από Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο
Οι σύλλογοι που αναφέρονται είναι ενδεικτικοί και δεν αντικατοπτρίζουν το σύνολο των σωματείων / συλλόγων του πειραιά. Χρησιμοποιήθηκαν μόνο για να παρουσιάσουν το πρόβλημα της Πειραϊκότητας των κατοίκων.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου