Το επεισόδιο του "Αυτοκράτορα Τραϊανού"

Το πλοίο "Αυτοκράτωρ Τραϊανός"

Βρισκόμαστε λίγο πριν από τους Βαλκανικούς Πολέμους. Η Ελλάδα έφθανε μέχρι την Θεσσαλία και πολλά άλλα νησιωτικά διαμερίσματα της χώρα, όπως η Κρήτη, τα Δωδεκάνησα, το Ανατολικό Αιγαίο, ανήκαν ακόμα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Στις 18 Ιανουαρίου του 1910 είχε αναλάβει την Πρωθυπουργία ο Στέφανος Δραγούμης ο οποίος αμέσως έλαβε μέτρα για τη νομισματική εξυγίανση. Γενικά θα πρέπει να πούμε ότι βρισκόμαστε σε μια εποχή που οι εθνικές ευαισθησίες είναι έντονες. 

Δήμαρχος του Πειραιά τότε ήταν (από το 1907 και μέχρι το 1914) ο Δημοσθένης Ομηρίδης - Σκυλίτσης. Ένα τυχαίο γεγονός έρχεται να ταράξει τη διπλωματία μεταξύ Ρουμανίας και Ελλάδος. Και αυτό το γεγονός συμβαίνει στο Λιμάνι του Πειραιά, στις αρχές του καλοκαιριού του 1910. 

Η Ρουμανική άποψη:

Ο Ρουμάνος κυβερνήτης της ατμόπλοιου "Αυτοκράτωρ Τραϊανός" (Imperatul Trajan) στέλνει ένα τηλεγράφημα στις 31 Μαΐου του 1910 το οποίο αναφέρει:

"Σοβαρή συμπλοκή με τους Έλληνες στον Πειραιά. Μετά την άφιξη, πολυάριθμος όχλος εισέβαλε στο πλοίο για να απελευθερώσει τρεις Έλληνες λιποτάκτες του Οθωμανικού στρατού που υπέθεταν ότι ήταν πάνω στο πλοίο. Είχαμε μόνο ένα Ρουμάνο λιποτάκτη, τον οποίο αφήσαμε ελεύθερο, αλλά ανώφελα διότι ο όχλος απαιτούσε ακόμα δύο οι οποίοι δεν ήταν στο σκάφος. Αυτός ο ευτελής όχλος προξένησε πολλές ζημιές, κλοπές, κατατρόμαξε τους επιβάτες, κακομεταχειρίστηκε το πλήρωμα. Η τοπική αστυνομία έσπευσε αργά. Παράκληση να καταργηθούν τα ταξίδια προς τον Πειραιά".

Το Ρουμάνικο ατμόπλοιο "Αυτοκράτορας  Τραϊανός" 

Ο επιθεωρητής Μιχαηλέσκο της πλοιοκτήτριας εταιρείας (Service Roumain de Navigation  Maritime) στέλνει από την Κωνσταντινούπολη αναφορά προς την εταιρεία, για το ίδιο περιστατικό:

"Με πρόφαση να απαιτηθεί η αποβίβαση δύο Ελλήνων λιποτακτών, Οθωμανών υπηκόων, οι οποίοι ποτέ δεν υπήρξαν στον πλου, περίπου 2.000 άτομα εισέβαλαν στο πλοίο, λεηλατώντας οτιδήποτε μπορούσε να βρεθεί κλειδωμένο, προχώρησαν σε αναζήτηση των δήθεν λιποτακτών από τις 11 το πρωί μέχρι τις 3 το απόγευμα. Έπειτα έφυγαν με την ρητή εντολή του εισαγγελέα που έφτασε στο πλοίο. Όλο το πλήρωμα βλάφτηκε πολύ και οδηγήθηκε στο Λιμεναρχείο ο Κυβερνήτης και οι Αξιωματικοί. Ο Αρχιμηχανικός, ο αρχιμαραγκός κι ένας σερβιτόρος χτυπήθηκαν στο λαιμό και παρέμειναν ασθμαίνοντας. Ο γιατρός υποχρεώθηκε να δώσει πρόσβαση στο νοσηλευτήριο και χτυπήθηκε με ραβδιές. Οι Τούρκοι και Άραβες επιβάτες βλάφτηκαν επίσης. Από τον τρόμο λιποθύμησε μια Αιγύπτια πριγκίπισσα ενώ δύο Αιγύπτιοι πρίγκιπες κρατήθηκαν στο Λιμεναρχείο ως κατάσκοποι. Λεηλατήθηκαν η αποθήκη ποτών και τροφίμων, τα ντουλάπια του μαραγκού, του αξιωματικού επιμελητείας και του προϊσταμένου του εστιατορίου και η Λινοθήκη. Ασυγκίνητες οι αρχές και ο πολεμικός στόλος παρατηρούσαν το θέαμα της λαϊκής αρπαγής. 
Οι εισβολείς αποβίβασαν με τη βία τον επαναπατρισμένο Κωνσταντίνο Ζησιάδη (Zissiade Constantin) λιποτάκτη του 31ου Ρουμανικού Συντάγματος Πεζικού που είχε ως προορισμό την Κωστάντζα. Η προκυμαία και τα εμπορικά κτήρια του λιμανιού του Πειραιά, ξεχείλιζαν από θεατές από όπου αποδοκιμάζονταν με σφυρίγματα και έβριζαν οτιδήποτε ρουμανικό".

Ο λιποτάκτης ήταν πράγματι ελληνικής καταγωγής, αλλά ρουμανικής υπηκοότητας και λιποτάκτης του Ρουμανικού στρατού. Το πλήθος όμως πιστεύοντας ότι ήταν Έλληνας λιποτάκτης του Οθωμανικού Στρατού, τον αποβίβασε θριαμβευτικά στο Λιμάνι του Πειραιά. Τότε χρέη Πρεσβευτή της Ρουμανίας στην Ελλάδα, εκτελούσε ο Ιταλός Πρέσβης, στον οποίο ο Στέφανος Δραγούμης, ουσιαστικά αναγκάστηκε να ζητήσει συγγνώμη, εκφράζοντας αγανάκτηση για το επεισόδιο του Πειραιά.
Όμως οι αξιώσεις της Ρουμανικής κυβέρνησης προς την Ελληνική εν συντομία ήταν οι εξής:
Να εκφράσει συγγνώμη αφού παράλληλα καταδιώξει και τιμωρήσει τους ενόχους, να αποζημιώσει την πλοιοκτήτρια εταιρεία και το πλήρωμα με 8.000 φράγκα και τους επιβάτες με 12.000 φράγκα, να παραδώσει πίσω τον δήθεν Έλληνα λιποτάκτη αλλά Ρουμάνο υπήκοο Ζησιάδη.

Η Ελληνική άποψη:

     Διενεργώντας έρευνα οι ελληνικές αρχές αμέσως μετά το περιστατικό και σύμφωνα με τα δημοσιεύματα της εποχής, υποστηρίζουν ότι πρόκειται περί σκηνοθετημένης Ρουμανικής Προπαγάνδας. 

Συγκεκριμένα στα δημοσιεύματα εποχής αναφέρεται ότι η Ρουμανική ατμοπλοΐα απασχολούσε μόνο Ρουμάνους ως πλήρωμα, αν και η παρεχόμενη άδεια εκτέλεσης αυτής της γραμμής την υποχρέωνε να απασχολεί και Έλληνες. Οι Ρουμάνοι αυτοί (του πληρώματος) διέμεναν σε μεγάλο αριθμό στον Πειραιά. Όταν η γραμμή άρχιζε να παρουσιάζει παθητικό, ειδικά όταν μπήκαν Ρώσικα πλοία που ήταν γρηγορότερα και φθηνότερα και γνωρίζοντας τα ήθη της εποχής που αφορούσαν την ηρωοποίηση Ελλήνων που αρνούνταν την στράτευση στον Οθωμανικό Στρατό, αποφάσισαν να στήσουν αυτό το επεισόδιο. Σκοπός του επεισοδίου ήταν να λάβουν στη συνέχεια τέτοιες αποζημιώσεις από την Ελληνική Κυβέρνηση, ώστε η διακοπή της γραμμής, να μην τους οδηγήσει στην ανέχεια και στην φτώχεια. Η δε εταιρεία με την αποζημίωση που θα ελάμβανε θα διέφευγε της πτωχεύσεως.

Οι Ελληνικές Αρχές έμαθαν ότι την παραμονή άφιξης του πλοίου, δόθηκε στον Πειραϊκό Λαό η πληροφορία, για κάποιον Έλληνα ονόματι Κλαουδάτο από την Κεφαλλονιά, που αρνήθηκε να καταταγεί στον Οθωμανικό Στρατό και ήταν λιποτάκτης και πως στην συνέχεια σκότωσε και Τούρκο για εθνικούς λόγους. Η πληροφορία λοιπόν αυτή είχε αποσταλεί από τον ίδιο τον πλοίαρχο του Ρουμάνικου Σκάφους "Αυτοκράτορας Τραϊανός" από την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, λίγο πριν το σκάφος αναχωρήσει με προορισμό τον Πειραιά, γνωρίζοντας ότι οι εθνικές ευαισθησίες των Ελλήνων, θα τους οδηγούσαν να "ελευθερώσουν τον συμπατριώτη τους" όταν μάλιστα αυτός θα βρίσκονταν στον Πειραιά.
Σημειωτέον ότι στο πλοίο ταξίδευε όντως και κάποιος Κλαουδάτος, κατηγορούμενος όμως για άλλη πράξη. Όταν το πλοίο έφτασε στον Πειραιά και έγιναν τα επεισόδια, οι Ρουμάνοι παρέδωσαν στους Έλληνες τον Ζησιάδη που όπως προαναφέραμε ήταν ελληνικής καταγωγής αλλά Ρουμάνος και λιποτάκτης του Ρουμανικού Στρατού, λέγοντας ότι αυτός ήταν ο ήρωας Κλαουδάτος. Οι έρευνες έδειξαν ότι το τηλεγράφημα του Πλοιάρχου είχε αποδέκτη έναν άλλο Ζησιάδη (ρουμανικής υπηκοότητας) ο οποίος ήταν κουρέας στον Πειραιά και ξάδελφος του ρουμάνου λιποτάκτη Ζησιάδη και ο οποίος είχε φροντίσει να μεταδώσει την πληροφορία σε όλα τα καφενεία του λιμανιού και στην δημοτική αγορά της πόλης. Όταν συνελήφθη από την αστυνομία δήλωσε:

"Είμαι κουρέας στον Πειραιά και έχω 3 αδελφές ανύπαντρες και πατέρα άνεργο. Εγώ απλά ανέβηκα στο καράβι και μίλησα με τον ξάδελφό μου".
- (Αστυνομία): Δηλαδή γνώριζες ότι με αυτό το πλοίο θα έρθει ο ξάδελφός σου;
- (Κουρέας): Φυσικά και γνώριζε μου το είχε πει ο Πλοίαρχος με τηλεγράφημα
  
 Με την γνωστοποίηση της Ρουμανικής σκευωρίας, αίφνης τα αιτήματα θεωρήθηκαν υπερβολικά και οι εφημερίδες έγραφαν:

Μόνο που δεν μας ορίζουν πόσα μέτρα τεμενάδες θα κάνουμε......ο Λιμενάρχης να εκφράσει προς τον Πλοίαρχο συγγνώμη (ο οποίος θα κάθεται σταυροπόδι)

Μόλις η Κυβέρνηση άλλαξε στάση μετά τις νέες πληροφορίες που είχε "περί προβοκάτσιας" και "στημένου επεισοδίου" οι Ρουμάνοι άλλαξαν στάση και άρχισαν να πιέζουν μέσω των Ελλήνων της Ρουμανίας. Οι διώξεις άρχισαν με εξορίες στην αρχή και τρομοκρατία της Ελληνικής παροικίας.

 Τελικά η Ελλάδα αποφάσισε να σταματήσει την Ελληνορουμανική κρίση, ικανοποιώντας τους όρους, παρόλο που γνώριζε το ψεύδος της ιστορίας. Με μια σειρά υπομνημάτων και με την διαμεσολάβηση Ιταλών αποφασίζεται τα χρήματα των απαιτήσεων να καταβληθούν από το Ελληνικό Υπουργείο Οικονομικών απευθείας στο Βουκουρέστι. Πέντε από τους ενόχους των επεισοδίων φυλακίζονται.

Στο τελευταίο υπόμνημα αναφέρεται ότι:

 "δεν απομένει πλέον για να θεωρηθεί λήξασα η διένεξη ο "Αυτοκράτωρ Τραϊανός" να κάνει άλλο ένα ταξίδι στον Πειραιά ώστε ο λιμενάρχης του να μπορέσει να ξανακάνει την υποσχόμενη επίσκεψη στον κυβερνήτη και να του εκφράσει τη θλίψη του, για τα γεγονότα που δημιουργήθηκαν στις 31 Μαΐου". 

Η τύχη του λιποτάκτη:

Ο Λιμενάρχης Πειραιά, διέταξε να φέρουν τον Ζησιάδη στο πλοίο για να γίνει αναγνώριση από το πλήρωμα καθόσον ο ίδιος δεν μιλούσε. Το πλήρωμα τον αναγνώρισε ότι αυτός ήταν που απήχθη πριν από τέσσερις εβδομάδες. Τότε ο Λιμενάρχης του ανήγγειλε ότι ήταν ελεύθερος είτε να μείνει στο πλοίο, είτε να αποβιβαστεί όπου ο ίδιος νόμιζε καλλίτερα, εκτός από τον Πειραιά. Ο Ζησιάδης ζήτησε να αποβιβαστεί στην Κωστάντζα. 

Μετά από αυτό ο πλοίαρχος έγραψε στο ημερολόγιο του σκάφους:
"....και εμείς αφού σηκώσαμε την άγκυρα, αναχωρήσαμε στις 12.30, έχοντας έτσι περατώσει την αποστολή που μας ανατέθηκε" (!!!!).

Ειρωνική περιγραφή του επεισοδίου "Αυτοκράτορας Τραϊανός" από τις εφημερίδες. Οι Ελληνικές εφημερίδες αναγράφουν ότι η ικανοποίηση των Ρουμάνων ήταν μόνο 100 Φράγκα. Η Εφημερίδα της Αυστραλίας Sydney Morning Herald ομιλεί περί 800 βρετανικών λιρών. Στο επίσημο υπόμνημα με αριθμό 33 φαίνεται ότι έγινε πλήρης ικανοποίηση των Ρουμανικών απαιτήσεων ήτοι 20.000 Φράγκων. Η κυβέρνηση το απέκρυψε προφανώς για να μην κατηγορηθεί για ενδοτικότητα και να μην χαλάσει και τις σχέσεις της με την Ρουμανία, σχέσεις που θα οδηγήσουν στην Βαλκανική συμμαχία του 1912

Παραλειπόμενα:

• Στα αριθμημένα υπομνήματα που έχουν ανταλλαγεί βρίσκουμε το υπ΄ αριθμ. 33, βρίσκουμε το πρωτότυπο της πράξης μεσολάβησης  «έκτακτος εκπρόσωπος και πληρεξούσιος πρέσβης του μεγαλειότατου αυτοκράτορα πασών Ρωσιών παρά τον μεγαλειότατο βασιλέα της Ρουμανίας». Οι προσκληθείσες ζημιές ανέρχονται ως εξής: 1^ο. Στο πλοίο 8.031 φράγκα.  2^ο. Στο πλήρωμα 10.775 φράγκα. 3^ο. Στους Ρουμάνους επιβάτες ουδέν. 4^ο. Στους ξένους επιβάτες 1.536 φράγκα. Συνολικά 20.342 φράγκα. Στρογγυλεμένα 20.000 φράγκα, «πληρωμένα εφάπαξ».

• Το τσεκ Νο 22.447 των 20.000 φράγκων παραδόθηκε από τον Lyssakowsky, επιτετραμμένο της Ρωσίας στον Djuvara, ο οποίος ικανοποιημένος γράφει στον Beccaria στο Νο38: «έχω την τιμή να δηλώσω, στο όνομα της Ρουμανικής Κυβερνήσεως, το επεισόδιο ως οριστικώς λήξαν» και ευχαριστεί τους Ιταλούς μεσολαβητές. Τα Νο39 και Νο40 περιέχουν φιλοφρονήσεις μεταξύ των Ρουμάνων και Ιταλών διπλωματών για την ευτυχή έκβαση υπέρ των ρουμανικών συμφερόντων και του γοήτρου της χώρας.   

•          Το συμβάν απεικονισμένο λακωνικά στην αυστραλιανή εφημερίδα Sydney Morning Herald, με στοιχεία παρμένα από το Λονδίνο: 30/6/1910. Η Ρουμανία αποδέχτηκε την αποζημίωση που πρόσφερε η Ελλάδα για την προσβολή στο ρουμανικό ταχυδρομικό ατμόπλοιο, Imperatul Trajan, στον Πειραιά. 19/7/1910. Η Ελλάδα κατέβαλε στη Ρουμανία αποζημίωση £800 σχετικά με την επιβίβαση στο ρουμανικό ταχυδρομικό πλοίο Imperatul Trajan από Έλληνες λεμβούχους στον Πειραιά.  

•  Γυρίστηκε κι ένα ντοκιμαντέρ με θέμα «Vaporul "Imperatul Trajan" care a suferit devastari la Pireu», «Το πλοίο Αυτοκράτωρ Τραϊανός που υπέστη καταστροφές στον Πειραιά»,  με σκηνοθέτη τον Hugues D’Eywo.

Δημήτρης  Κρασονικολάκης
Στέφανος Μίλεσης

                                                  

Πηγές:

• Το βιβλίο, γραμμένο στα γαλλικά, με τίτλο τίτλο: Μinistère des Affaires Étrangères. Documents diplomatiques. Incident du Pirée. 30 mai /12 juin 1910. Bucarest. Imprimerie de l’État. 1910. Διαστάσεις 31,6 Χ 23,4 και σελίδες 54. Βρίσκεται στη συλλογή του Ερευνητή Δημητρίου Κρασονικολάκη
•  Δημοσίευση όλης της ιστορίας με τα υπομνήματα στο περιοδικό Πειραϊκό Ορόσημο. Τεύχος 32. Ιούλιος - Αύγουστος - Σεπτέμβριος 2010. Σελ. 18 - 19 του Δ. Κρασονικολάκη
• Η παρουσία της Ελληνικής Άποψης του περιστατικού, κατόπιν έρευνας του παρόντος ιστολογίου Pireorama
• Δημοσιεύματα Εφημερίδων Εποχής από Pireorama