Του Στέφανου Μίλεση
Η γιορτή του Άϊγιάννη του Προδόρμου είναι από τις λίγες που τα πανάρχαια έθιμά της διατηρούνται σε μεγάλο βαθμό ακόμη και σήμερα στις πόλεις. Το απόγευμα της παραμονής του Αϊγιαννιού λαμβάνουν χώρα δύο έθιμα απόλυτα ταυτισμένα με την συγκεκριμένη ημέρα.
Το πρώτο είναι οι φωτιές του Άϊγιάννη. Παλαιότερα σε πολλούς δρόμους του Πειραιά και του Νέου Φαλήρου, σε πλατείες και αλάνες, άναβαν φωτιές όπου τα παιδιά και οι έφηβοι κυρίως συναγωνίζονταν στο πέρασμα πάνω από αυτήν.
Το έθιμο αυτό, που η καταγωγή του χάνεται στα βάθη της αρχαιότητας, είχε να κάνει από την εποχή που ο άνθρωπος ακόμη ως γεωργός και κτηνοτρόφος. Κάθε φορά που κάποια επιδημία μάστιζε κυρίως τα ζώα, οι άνθρωποι τα περνούσαν ανάμεσα από μεγάλες φωτιές πιστεύοντας έτσι πως η ασθένεια θα καεί.
Αυτή η καθαρτική δύναμη της φωτιάς με τον καιρό καθιερώθηκε στην συνείδηση των ανθρώπων οι οποίοι πίστεψαν απόλυτα στην δύναμή της. Πίστεψαν πως μπορούσε να εξαφανίζει όχι μόνο τις ασθένειες, αλλά και τις δυστυχίες του ανθρώπου, τους φθόνους, τις κατάρες και να τον προστατεύσουν από το "κακό μάτι". Πηδώντας πάνω από την φωτιά ο άνθρωπος, άφηνε να πέσουν μέσα σ΄ αυτήν όλα εκείνα τα κακά στοιχεία που του στερούσαν την ευτυχία ή του αφαιρούσαν την δύναμη.
 |
| Η φωτιά του Άη Γιάννη από ανάλογη εκδήλωση στην Φρεαττύδα το 2014 |
Το δεύτερο εθιμικό στοιχείο που επικρατεί την ίδια ημέρα είναι η εορτή του Άη Γιάννη του Κλήδονα (ή και Κλήδωνα). Είναι επίσης ένα έθιμο αρχαίο, διατηρούμενο από γενιά σε γενιά και ανάγεται στην προσπάθεια του ανθρώπου να μαντεύσει τα μέλλοντα.
Σήμερα βέβαια δεν έχει διατηρηθεί ως προς το προφητικό του μέρος, ούτε καν ως προς το τελετουργικό του, αλλά μόνο ως έκφραση πως σήμερα είναι "του Κλήδονα!".
Πάντως το τυπικό του συγκεκριμένου εθίμου όπως περιγράφεται στο βιβλίο του Φίλιππου Βρετάκου "Οι δώδεκα μήνες του έτους"(2*), προέβλεπε από την παραμονή ένα κορίτσι συνήθως να φέρει στην κοινότητα νερό πόσιμο (από την βρύση ή το πηγάδι της περιοχής) χωρίς καθόλου να μιλήσει όταν συναντηθεί με άλλους. Έτσι δεν ήταν λίγες οι φορές που παρέες νέων συνεννοούνταν να την στήσουν στο κορίτσι εκείνο που μετέφερε το νερό, για να το κάνουν να μιλήσει ή να αντιδράσει σε ότι του πουν και να το κάνουν να επιστρέψει στην βρύση ώστε να λάβει εκ νέου κανούργιο νερό.
Γιαυτό και το κορίτσι εκείνο που δεν μιλούσε και που μετέφερε το νερό, έλεγαν πως ήπιε το αμίλητο νερό! Όταν τελικώς τα κατάφερνε κι έφτανε στον προορισμό του οι άλλοι έφηβοι αγόρια και κορίτσια έρχιναν μέσα στην στάμνα ή στον κουβά με το "αμίλητο νερό" ένα προσωπικό τους αντικείμενο που να είχε κάποια αξία, όπως ένα δαχτυλίδι, ένα βραχιόλι, ένα σκουλαρίκι.
Κατόπιν σκέπαζαν τον κουβά με ένα κόκκινο πανί και από πάνω από αυτό τοποθετούσαν μια αλυσίδα με μια κλειδαριά και το "κλείδωναν". Το κλείδωμα αυτό φυσικά είχε αλληγορική σημασία και δεν επρόκειτο για πραγματικό κλείδωμα της στάμνας. Έτσι όπως ήταν "κλειδωμένη" η στάμνα και σκεπασμένη με το κόκκινο πανί την τοποθετούσαν σε ένα σημείο από όπου θα μπορούσαν να την δούν τα άστρα τη νύχτα.
Την επόμενη ημέρα το πρωί ένα κορίτσι ξεκλείδωνε την στάμνα, σκέπαζε με το κόκκινο πανί της τα μάτια και στα τυφλά έβαζε το χέρι της μέσα στο νερό κι έπιανε ένα από τα αντικείμενα που υπήρχαν εντός αυτού, στην τύχη! Οι υπόλοιποι της παρέας τραγουδούσαν κάποιον αυτοσχέδιο στίχο που είχε να κάνει με τον έρωτα και τον γάμο. Οι στίχοι που λέγονταν προμήνυαν την τύχη στον κάτοχο του αντικειμένου που το κορίτσι κρατούσε στο χέρι της. Αυτό θα ήταν και το ριζικό εκείνων των εφήβων!
Βέβαια το έθιμο διέφερε ανά περιοχή αλλά σε γενικές γραμμές ήταν περίπου το ίδιο με παραλλαγές. Σε κάποιες περιοχές της Ελλάδας συμμετείχαν κι εκείνοι που δεν είχαν ρίξει κάποιο αντικείμενο στην στάμνα. Απλά έπιναν λίγο από το αμίλητο νερό και το κρατούσαν στο στόμα τους μέχρι να ακούσουν το πρώτο ανδρικό ή γυναικείο όνομα. Σήμαινε πως θα παντρευόντουσαν εκείνον του οποίου το όνομα θα άκουγαν πρώτο!
 |
| Φωτογραφία αναβίωσης του Εθίμου του Κλήδονα από http://partexni.blogspot.gr (Το φως στην παράδοση και στην Τέχνη) |
Επίσης σχετικό με την δύναμη του "αμίλητου νερού" είναι και το έθιμο της "μαλλιαρής". Η μεταφορά δηλαδή νερού στο σπίτι, 40 ημέρες μετά την ανάσταση του Χριστού, ασκεί θετική επίδραση τόσο στην ίδια την οικία όσο και στην οικογένεια. Έτσι επικράτησε να μεταφέρεται μια πέτρα μαλλιαρή από την θάλασσα, καθώς τα φύκια λειτουργούσαν ως σφουγγάρι κρατώντας πάνω τους νερό. Αντί λοιπόν οι άνθρωποι να κατεβαίνουν στην θάλασσα κρατώντας κουβάδες, έψαχναν για την μαλλιαρή, την πέτρα εκείνη που θα μπορούσε χάρη στην φυκάδα της να μεταφέρει νερό στο σπίτι.
(*): Το συγκεκριμένο βιβλίο μου το χάρισε η Λυκειάρχης του Έκτου Λυκείου Πειραιώς Λ. Βρετάκου το 1980, την χρονιά δηλαδή της κυκλοφορίας του.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου