Ο Πειραιάς του Άγγελου Κοσμή

Άγγελος Κοσμής (1879 - 1951)


Ο Άγγελος Κοσμής γεννήθηκε το 1879 στη Βράϊλα της Ρουμανίας από Σιφνιούς γονείς και πέθανε στη Σίφνο το 1951. Αν και γεννήθηκε στη Ρουμανία, σε ηλικία μόλις πέντε ετών (το 1884), οι γονείς του τον πήραν και επέστρεψαν στη Σίφνο. Δεν έμειναν όμως ούτε εκεί για πολύ και γρήγορα βρέθηκαν στον Πειραιά, καθώς ο πατέρας του αποφάσισε να ανοίξει μαγαζί. 

Ο Άγγελος σπούδασε στη Νομική Αθηνών και εργάσθηκε ως δικηγόρος στον Πειραιά. Γρήγορα βρέθηκε να κάνει παρέα με τους Λάμπρο Πορφύρα και Παύλο Νιρβάνα, αφού πρώτα εμφανίστηκε να αρθρογραφεί σε λογοτεχνικές στήλες περιοδικών και εφημερίδων της εποχής. Δεν υπήρχε Πειραιώτης λογοτέχνης που ο Κοσμής δεν ήταν φίλος ή δεν έκανε παρέα, ιδιαίτερα με όλους εκείνους τους Πειραιολάτρες που είχαν καταγωγή από τη Σίφνο, όπως ήταν ο Ιάκωβος Δραγάτσης αλλά και ο Τσελεμεντές στο Νέο Φάληρο. Ακόμη ήταν φίλος και με  τον Α. Προβελέγγιο που ήταν επίσης Σιφνιός και στον οποίο είχε αφιερώσει πολλά από τα έργα του. 

Τα βιβλία του έχουν ως κέντρο αφενός το νησί του τη Σίφνο (Του νησιού μου - 1907) αλλά και τη δεύτερη πατρίδα του τον Πειραιά (Περασμένα κι αλησμόνητα - Πειραϊκές αναμνήσεις - 1938). Στο βιβλίο του "Του νησιού μου" ο Κοσμής διασώζει πλήθος ιστοριών από ένα κόσμο που χάνεται, ενώ στο "Περασμένα κι αλησμόνητα" δείχνει ξεκάθαρα πως αναμασά την ιστορία του Πειραιά, αλλά την παρουσιάζει μέσα από προσωπικά του βιώματα και αναμνήσεις.

Υπαίθρια αγορά στην Πλατεία Θεμιστοκλέους


Εμφανίζεται δυναμικά σε διάφορα έντυπα, με κύριους άξονες το φιλολογικό ημερολόγιο "Κυψέλη" και το περιοδικό "Εθνική Αγωγή". Στους τίτλους των έργων του γίνεται αμέσως αντιληπτά τα αισθήματα που έτρεφε ο Κοσμής για τη Σίφνο και για τον Πειραιά.




Ενδεικτικά αναφέρονται:
  • Νησιώτικη Ζωή
  • Εκ Πειραιώς (ο πρώτος που χρησιμοποίησε λογοτεχνικά αυτό τον τίτλο)
  • Τω Αριστομένει Προβελεγγίω, εν Πειραιεί (αφήγημα)
  • Το έρημο χωριό
  • Το ξώκκλησο
  • Θα γίνω θαλασσινός κ.α.

Παραθέτουμε ένα μικρό τμήμα από την πλούσια αρθρογραφία του για τον Πειραιά. Μια σύντομη περιήγηση στον Πειραιά της εποχής 1890 έως τις αρχές του εικοστού αιώνα.


Έντονη δραστηριότητα στην Πλατεία Καραϊσκάκη το 1890


"Γύρω στο Πασαλιμάνι υπήρχαν διάφορα μικρομάγαζα σε αραιές αποστάσεις, στα οποία προσεφέρετο ντοματοσαλάτα και τσίρος. Ένας καραγκιόζης κάθε βράδυ έτερπε το φιλοθεάμον κοινό και ο σημερινός γραφικός όρμος ήταν τότε γεμάτος από τους λόφους των φυκιών που έστελναν το βαρύ τους άρωμα στην γύρω περιοχή. 

Ο όρμος δεν είχε παρά το λεμβαρχείο του Ομίλου Ερετών και μερικές μπανιέρες. Στην πλατεία του Πασαλιμανίου υπήρχαν μερικά καφενεδάκια κι ένα πάλκο όπου κάθε βράδυ χόρευαν διάφορες αρτίστριες. Η μπανιέρες μια νύχτα συνετρίβησαν από τη δυνατή σοροκάδα και το βράδυ επίσης ένα βράδυ καταργήθηκε από έλλειψη πελατείας.

Η Καστέλλα και το Τουρκολίμανο είχαν μερικά μαγαζάκια, όπου προσεφέροντο αυγά, τυρί και κρύο νερό. Γύρω υπήρχε μόνο η Έπαυλις του Κουμουνδούρου, και προς το βουνό του Προφήτη Ηλία, μόνο στη βάση του κάποια σπιτάκια που έδιναν την εικόνα του .... Σουλίου. 

(Φωτογραφία Αφοι Ρωμαΐδη - 1885)

Στην κορυφή δεν υπήρχε παρά η Σπηλιά της Αρετούσας, για την οποία έλεγαν ότι έφθανε μέχρι την Ακρόπολη, κι όπου κανείς δεν ζύγωνε γιατί είχαν δημιουργηθεί ένα σωρό θρύλοι. Υπήρχε και το ναΐδριο όπου κάθε Πάσχα... απηγχονίζετο και ετυφεκίζετο ο Ιούδας και γύρω άπειροι απέραντοι βραχότοποι.

Σπάνια φωτογραφία που δείχνει την είσοδο της σπηλιάς Αρετούσας
ισοπεδωμένη από χώματα και μπάζα

Προς το μέρος της Ακτής Αλκίμων άλλη ερημιά. Υπήρχε εκεί το εξοχικό μαγαζάκι του Ξαβέριου Στέλλα. Το όνομα τούτου έμεινε έκτοτε συνδεδεμένο με την Ακτή. Και πιο πέρα το Βασιλικό Περίπτερο, ένα ωραιότατο πευκόφυτο κτήμα δίπλα στη θάλασσα όπου κατέβαινε συχνά η βασιλική οικογένεια κι έκανε τον περίπατό της. 

Το Βασιλικό περίπτερο, ανακαινισμένο διασώζεται μέχρι σήμερα, χωρίς να βρίσκεται όμως στο κέντρο ενός τεράστιου πευκοδάσους, αλλά ενός γιγαντιαίου χώρου στάθμευσης!


Ο Άη Βασίλης της Φρεαττύδας, ήταν μια εκκλησία που είχε κτίσει ένας κλητήρας ο Βασίλειος Βασιλάκης, θαμμένος πίσω από το ιερό. 
Γύρω της λίγες μόνο καλύβες. Κι εκεί όμως κάθε Πάσχα, εκρεμάτο και ετυφεκίζετο το ομοίωμα του Ιούδα, με επίλογο αρκετά δυστυχήματα από αδέσποτες σφαίρες. 

Στην Πλατεία Αλεξάνδρας πραγματική ερήμωση. Δεν υπήρχε μονάχα παρά το θερινό θέατρο του Τσόχα, και η μπύρα του Τσοκαρόπουλου. 

Το Νέο Φάληρο ένας λιμνότοπος, στο σημερινό σταθμό του Τροχιοδρόμου, με το μνημείο του Καραϊσκάκη από πέρα, και μερικές ενάρξεις του συνοικισμού της εταιρείας Σιδηροδρόμου.

Το καλοκαίρι είχε κάποια κίνηση. Σε ένα ξύλινο πρόχειρο θέατρο, πολλές φορές έφταναν κι έπαιζαν ξένοι μελοδραματικοί θίασοι. Από το σιδηροδρομικό σταθμό και πέρα υπήρχαν μόνο εργοστάσια, και πιο εκεί ατέρμονα χωράφια και γρασίδια, όπου πολλοί πήγαιναν για να μαζέψουν χόρτα ή μετέφεραν εκεί τις κατσίκες τους για να βοσκήσουν. 

Η Κοκκινιά ήταν μια περιοχή από περιβόλια. Την πρωτομαγιά πολλοί πήγαιναν να την εορτάσουν κοντά της. Μόνο μερικοί περιβολαρέοι και τσοπάνηδες με λερές φουστανέλλες ήταν οι μόνιμοι κάτοικοί της. Φρουροί άγρυπνοι τα τσοπανόσκυλά τους, που δεν επέτρεπαν και τόσο την ελεύθερη κυκλοφορία.

Ο Άη Διονύσης ήταν το σημείο πέραν του οποίου θα μπορούσε να γράψει κανείς "Μη περαιτέρω". Έως εκεί έφθαναν οι παλαιοί Πειραιώτες και μόνο σκοπό να αποθέσουν τους πεθαμένους τους. Θεωρείτο τότε ότι ήταν τόσο μακριά το νεκροταφείο του Αγίου Διονυσίου, ώστε όταν είχε ληφθεί η απόφαση της δημιουργίας του, είχε προκληθεί πανπειραϊκή εξέργερση κατά του Δημάρχου Ρετσίνα!

Το Κερατσίνι, τα Ταμπούρια, το Καστράκι, η Κρεμμυδαρού, ήταν τόποι που ενδιέφεραν μόνο τους βοσκούς και τους αρχαιολόγους. Εκεί ήταν τα περισσότερα καταφύγια των χασισοποτών και οι "τεκέδες" που τους διεύθυναν οι τρομερότεροι κακοποιοί της εποχής εκείνης. Μόνο στο λιμανάκι της Κρεμμυδαρούς υπήρχαν τα μπάνια του Πρεβεδούρου. 

Παιδιά κάθονται στην κορυφή του Πύργου της Ηετειώνειας Ακτής (Καστράκι). Στην βάση του είναι ασβεστωμένος κατά τις συνήθειες της εποχής. Σχεδόν εφαπτόμενα σπίτια κατασκευασμένα με πρόχειρα υλικά.


Αλλά περιοχές που ήταν επίσης ερημικές ή κατάλληλες για εκδρομές και περιπάτους ήταν και από την άλλη πλευρά του Πειραιά η Έπαυλις του Σκουλούδη που αποτελούσε ένα πραγματικό ορόσημο. Πέρα του σημείου εκείνου δεν αποτολμούσε κανείς να ξεμυτίσει. Οι ακτές της Πειραϊκής χερσονήσου πριν ακόμη οικισθούν και γίνει ο συνοικισμός της Νέας Καλλίπολης, ήταν παντέρημοι. Μοναδικοί της κάτοικοι οι χασισοπότες και οι χασικλήδες, οι αντάμηδες που τελείως ανενόχλητοι είχαν εγκατασταθεί μόνιμα στις σπηλίες της και ρουφούσαν το χασίς. Τεκέδες μέσα σε σπηλίες και τίποτα άλλο.

Λίγο πιο κάτω από του Σκουλούδη, υπήρχε μια παράγκα, στην οποία υπήρχε μια επιγραφή που έγραφε "ψυχής ιατρείον", πρόχειρο κέντρο αναψυχής για τους λάτρεις των Πειραϊκών ακτών και τους ερωτευμένους. Εκεί ένα καλοκαιρινό πρωινό του 1898 ο καταστηματάρχης Βάσος Σοροβίγκας, βρέθηκε σκοτωμένος μέσα στο μαγαζί του. Οι ύποπτοι τύποι της Πειραϊκής είχαν απαλλαγεί από την παρουσία του!

Τέλος απέναντι από το Ναυτικό Νοσοκομείο υπήρχε το κέντρο του Νίκου Λελούδα που ήταν φύλακας στο κοντινό αρχαίο θέατρο και με τα χρόνια είχε εξελιχθεί σε επιχειρηματία. 

Το Ναυτικό Νοσοκομείο Πειραιώς (πρώην Ρωσικό)



Πηγές:
 Εθνικόν Ημερολόγιον, Σκόκος Κωνσταντίνος
Νεοελληνική εικονιστική προσωπογραφία
Αρχείο ψηφιακών Εφημερίδων Βουλής των Ελλήνων
Εθνικό Κέντρο Βιβλίου

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

"Πειραϊκές ιστορίες του Μεσοπολέμου"