Ο Ρετσίνας, οι Ρετσίνες και η «Ρετσινομανία» του 1888

Ο Θεόδωρος Ρετσίνας

Του Στέφανου Μίλεση

Κάθε φορά που η οικονομία της Ελλάδας βρίσκεται καταβαραθρωμένη, είναι ιστορικά εξακριβωμένο πως οι Έλληνες, τότε και μόνο τότε, στρέφουν τα μάτια τους προς την εγχώρια παραγωγή, στην παραγωγή δηλαδή ελληνικών προϊόντων. Τότε μόνο θυμούνται πως όταν δεν παράγεις τίποτα και εισάγεις τα πάντα, δεν μπορεί να έχεις οικονομική ανεξαρτησία. Και οι φορές αυτές δεν είναι λίγες, καθώς από την σύσταση του μικρού ελληνικού Βασιλείου μέχρι και σήμερα οι πτωχεύσεις, οι περικοπές και τα οικονομικά μέτρα αποτελούν φαινόμενα τακτικά, διαρκώς επαναλαμβανόμενα, που από ότι φαίνεται δεν δίδαξαν ούτε εκείνους που ορίζουν τις τύχες της χώρας, αλλά ούτε και τον ίδιο τον λαό.

Με αυτό το πνεύμα, ένα απόγευμα Οκτωβρίου του 1888, φοιτητές όλων των πανεπιστημιακών σχολών συγκεντρώθηκαν στην Αθήνα στα Προπύλαια και αποφάσισαν  να προβούν δυναμικά στον αποκλεισμό των ξένων εισαγόμενων προϊόντων, ώστε να βοηθήσουν την ανάπτυξη της εγχώριας βιομηχανίας, που σημειωτέον ότι εκείνη την εποχή ανθούσε έτσι κι αλλιώς. Η οικονομική κρίση δεν είχε κτυπήσει ακόμη τη πόρτα των φορολογουμένων Ελλήνων. Αυτό θα συνέβαινε όμως πολύ γρήγορα όταν το 1893 θα επέλθει η πτώχευση της χώρας επί Χαρίλαου Τρικούπη. Όμως η σπουδάζουσα νεολαία της εποχής, είχε καταλάβει τη σημασία της εγχώριας παραγωγής στην εθνική ανάπτυξη. Έτσι εντός αυτού του πνεύματος αναπτύχθηκε η περίφημη «Ρετσινοφιλία» ή καλύτερα «Ρετσινομανία»!

Λέγοντας «Ρετσινοφιλία» δεν εννοούμε την άκρατη κατανάλωση Ρετσίνας, (που δυστυχώς σήμερα, ακόμη κι αυτή, ξεχάστηκε από τους νεοέλληνες) αλλά την αποκλειστική αγορά υφασμάτων των Αδελφών Ρετσίνα. Άλλωστε οι φοιτητές της κίνησης του 1888 μόνο ρούχα Ρετσίνα φορούσαν. Για να καταλάβουμε όμως το γιατί θα πρέπει να ανατρέξουμε λίγο πιο πίσω. Όταν τα αδέλφια Θεόδωρος, Αλέξανδρος και Δημήτριος Ρετσίνα, αφού είχαν ταξιδέψει σε όλη την Ευρώπη και είχαν μελετήσει όλα τα συστήματα παραγωγής, είχαν δημιουργήσει το 1872 Κλωστοϋφαντουργία με την επωνυμία «Αδελφοί Ρετσίνα». Αργότερα ο Θεόδωρος Ρετσίνας αγόρασε τα μερίδια των αδελφών του και έφτασε να διαθέτει πέντε εργοστάσια παραγωγής υφασμάτων και έτοιμων ενδυμάτων, που γρήγορα ο κόσμος έφτασε να αποκαλεί τα υφάσματα αυτά «ρετσίνες». Δύο νηματουργεία και τρία υφαντουργία που απασχολούσαν 2.000 γυναίκες ως εργάτριες προμήθευαν ακατάπαυστα υφάσματα, που γίνονταν ανάρπαστα όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά εξάγονταν και σε πολλές χώρες.

 Ο Θεόδωρος Ρετσίνας εξαιτίας των υφασμάτων του έφτασε να εκλεγεί και Δήμαρχος Πειραιώς την 1 Οκτωβρίου του 1887, ένα έτος δηλαδή πριν από το «κίνημα» των φοιτητών για «ρετσινοφιλία». Αυτό δεν είχε γίνει τυχαία. Το όνομα του Θεόδωρου Ρετσίνα, δεν ήταν για τον εργατόκοσμο του Πειραιά ενός ακόμη πλουσίου και πετυχημένου άνδρα, αλλά ενός κοινωνικού σωτήρα κι αυτό φάνηκε από τα αποτελέσματα της δημοτικής εκλογικής διαδικασίας. Πριν από την ίδρυση της κλωστοϋφαντουργίας των Αδελφών Ρετσίνα τα υφάσματα ήταν πανάκριβα καθώς εισάγονταν από την Ευρώπη. Επιπρόσθετα έπρεπε αφού αγόραζε κάποιος το ύφασμα με το μέτρο, να πλήρωνε επίσης ένα εξίσου υψηλό κόμιστρο ραπτικών.  

Οι αδελφοί Ρετσίνα εκτός του ότι παρήγαγαν φτηνά ελληνικά βαμβακερά υφάσματα, ανέπτυξαν μαζικά την ραπτική στην Ελλάδα, σε τέτοιο βαθμό ώστε ένα βαμβακερό παντελόνι που πριν κόστιζε 40 δραχμές να πωλείται τώρα μόλις με 5 δραχμές! Έτσι η εργατική αλλά και η φοιτητική τάξη ανακουφίστηκε και τα υφάσματα Ρετσίνα έγιναν δημοφιλή. Το ίδιο έπραξαν αργότερα και με τα μάλλινα υφάσματα των οποίων η τιμή κατέβηκε από τις είκοσι δραχμές στις οκτώ! Επί της οδού Αιόλου στην Αθήνα, δημιούργησαν ένα πρατήριο, πάνω ακριβώς από το οποίο υπήρχε όροφος με ράπτες. Ο κόσμος αφού αγόραζε το εγχώριο ύφασμα, ανέβαινε στον πάνω όροφο όπου του λάμβαναν τα μέτρα και του έφτιαχναν πλήρες κοστούμι με 25 δραχμές ή παντελόνι με 5 δραχμές {1}. 

Συνιστώμεν ιδιαιτέρως τοις κ. φοιτηταίς και εν γένει τοις κ.κ. σπουδασταίς
το τμήμα των ετοίμων ενδυμάτων μας

 Οι ρετσίνες λοιπόν, τα υφάσματα του Ρετσίνα, έγιναν περιζήτητα, ειδικά μάλιστα από την ακαδημαϊκή κίνηση του 1888 και μετά. Η ρετσινομανία είχε φτάσει σε τέτοιο σημείο ώστε ο σκιτσογράφος Θέμις Άννινος έφτασε να απεικονίσει τον Χαρίλαο Τρικούπη να φορά αντί δυτικών παπουτσιών ελληνικά τσαρούχια και να είναι ντυμένος με τις γνωστές «Ρετσίνες». Ο Τρικούπης είχε γίνει στόχος του σκίτσου, καθώς ο Θεόδωρος Ρετσίνας ήταν στενός φίλος του Χαρίλαου Τρικούπη. Η φιλία τους αυτή θα επισημοποιηθεί το 1899, όταν ο Ρετσίνας θα εκλεγεί και επίσημα βουλευτής του Τρικούπη. Η δημοφιλία των Ρετσίνων έφτασε στα ύψη, τόσο που ολόκληρη συνοικία στον Πειραιά η Συνοικία Λεύκα, σχεδόν μετονομάστηκε, αφού έφτασε πλέον να αποκαλείται "Ρετσίνα" μέχρι τις μέρες μας. 

Για να καταλάβουμε το μέγεθος της λατρείας της εργατικής τάξης και των φοιτητών όχι μόνο του Πειραιά αλλά ολόκληρης της Αττικής, στο πρόσωπο του Θεόδωρου Ρετσίνα, να αναφέρουμε πως στις βουλευτικές εκλογές του 1899 από τους 13 που εκλέχθηκαν ο Θεόδωρος Ρετσίνας αναδείχθηκε τρίτος σε αριθμό ψήφων παρότι ήταν υποψήφιος για πρώτη φορά (με 16.654 ψήφους). Η επιτυχία του ήταν τόσο μεγάλη που άφησε πίσω του ονόματα όπως του Ανδρέα Συγγρού, του Φωκ. Νέγρη, του Δημ. Καλλιφρονά, του Δημ. Ράλλη.   

Ο δημοσιογράφος της εφημερίδας «Αθηναϊκά Νέα» Α. Φούφας γράφει στις αρχές της δεκαετίας του 1930, πως εκείνη η κίνηση των φοιτητών είχε πετύχει τους σκοπούς της εν μέρει. Κι αυτό διότι ο κόσμος συγκινήθηκε τόσο, που δημιουργήθηκε μια επιτροπή από επώνυμους της εποχής, εντός της οποίας ήταν και οι Αλέξανδρος Ραγκαβής και Τιμολέων Φιλήμων, που σκοπό είχε την προώθηση της αποκλειστικής αγοράς των εγχώριων προϊόντων. Ο Τιμολέων Φιλήμων, που ήταν και η ψυχή της κίνησης αυτής ήταν διευθυντής της εφημερίδας «ΑΙΩΝ» και από το 1887 Δήμαρχος τότε της Αθήνας. 

Πειραιάς, οδός Ρετσίνα - 1939

Έτσι την ίδια χρόνια (1887) ο Φιλήμων ως Δήμαρχος Αθηναίων και ο Θεόδωρος Ρετσίνας ως Δήμαρχος Πειραιώς ανέλαβαν δύο σημαντικές θέσεις στις οποίες επιτέλεσαν πολλά. Όσο για τις ρετσίνες, στάθηκαν αιτία ο Θεόδωρος Ρετσίνας να αναδειχθεί σε μια σπουδαία προσωπικότητα, Δήμαρχος Πειραιώς δύο φορές και βουλευτής Τρικουπικού κόμματος. Η εφημερίδα "ΕΜΠΡΟΣ" γράφει το 1899 {2}: 

"Εάν εκινήθη ο Πειραιεύς, εάν ατράπει μπρος τα εμπρός ακατάσχετως η βιομηχανία του, εάν τίποτα τέλος δεν ημπορεί να εμποδίσει την πρόοδό του, ένας από τους τροχούς του, από τους μυώνας της σημερινής του ευρωστίας, υπήρξε αναμφισβητήτως ο Θεόδωρος Ρετσίνας".  

{1}: Εφημερίδα "ΣΚΡΙΠ" 11.11.1898

{2}: Εφημερίδα "ΕΜΠΡΟΣ" 5.2.1899