Το Χρηματιστήριο του Πειραιά


Του Στέφανου Μίλεση

Στον Πειραιά, η ίδρυση του πρώτου Χρηματιστηρίου στην Ελλάδα, που συστάθηκε κατόπιν απόφασης επίσημης αρχής, είχε παράδοξη πορεία σε όλους τους τομείς δράσης του. Η σύστασή του, ο τρόπος λειτουργίας του, το κτήριο στο οποίο στεγάστηκε αλλά και η ιστορική κατάληξή του αποτελούν μια ιστορία παράξενη που αξίζει να μελετηθεί.

Στην Αθήνα καταγράφεται «εκ παραδόσεως» και μόνο, ότι από το 1870 λειτουργούσε ανεπίσημα πάνω από το ιστορικό καφενείο «Ωραία Ελλάς» (Ερμού και Αιόλου) η Λέσχη Εμπόρων των Αθηνών, εντός της οποίας γίνονταν κάποιου είδους πράξεις. Ωστόσο η επιτελούμενη λειτουργία δεν προοριζόταν αποκλειστικά για το σκοπό αυτό, καθώς  αποτελούσε ένα επαγγελματικό τόπο συνάντησης των επαγγελματιών του είδους. 

Λέγεται ότι σταδιακά η «Λέσχη Αθηνών» αποτέλεσε ένα είδος χρηματιστηρίου. Όμως η ενέργεια πράξεων που προέκυψαν από τις ανάγκες του εμπορίου και όχι εκ προμελετημένου σχεδίου σε καμία περίπτωση δε συνιστά την επίσημη έναρξη χρηματιστηριακής δραστηριότητας, όπως συνέβη στον Πειραιά. Στην Αθήνα το Μάιο του 1873 μετονομάσθηκε η «Λέσχη» σε «Χρηματιστήριο», όταν στον Πειραιά ήδη από το 1869 το Δημοτικό Συμβούλιο της πόλης κατέγραφε στα πρακτικά του την απόφαση περί ίδρυσής του.  

Για να καταγράψουμε όμως την ιστορία του Χρηματιστηρίου Πειραιώς, θα πρέπει να ανατρέξουμε στις 18 Ιανουαρίου του 1869 όταν το Δημοτικό Συμβούλιο Πειραιώς με  ψήφισμά του, εγκρίνει να αναγερθεί κτήριο στην Πλατεία Θεμιστοκλέους με σκοπό την ίδρυση και στέγαση σε αυτό του Χρηματιστηρίου, το οποίο επρόκειτο να ιδρυθεί! Δηλαδή έχουμε το παράδοξο να αποφασίζεται πρώτα η οικοδόμηση ενός κτηρίου για τη στέγαση μιας υπηρεσίας που ακόμα δεν έχει ιδρυθεί!

Ωστόσο αυτό δεν αναιρεί τον πρωτοποριακό χαρακτήρα της απόφασης του Δημοτικού Συμβουλίου Πειραιώς, έστω και με αυτό τον ανορθόδοξο τρόπο, δηλαδή να φτιάξει πρώτα το κτήριο κι ύστερα την υπηρεσία που θα στεγαστεί σε αυτό.

Στο βάθος το Χρηματιστήριο Πειραιώς το 1875, το έτος δηλαδή που ξεκίνησε τη λειτουργία του.


Η σκέψη που διατυπώνεται στο σκεπτικό του ψηφίσματος του Δημοτικού Συμβουλίου Πειραιώς του 1869, της ίδρυσης δηλαδή ενός Χρηματιστηρίου σε μια πόλη που αριθμούσε 11.047 περίπου κατοίκους και πληθυσμιακά βρισκόταν στην ένατη θέση των ελληνικών πόλεων, είναι πράξη επαναστατική!

Πάνω από τον Πειραιά σε πληθυσμό συναντούμε την εποχή εκείνη, πόλεις όπως τη Χαλκίδα, την Τρίπολη, τη Ζάκυνθο, την Ερμούπολη, την Κέρκυρα, την Πάτρα και φυσικά την Αθήνα με 48.107 κατοίκους.  

Σε αυτή την πόλη των 11.000 κατοίκων, στον Πειραιά, οι 6.370 είχαν καταγραφεί ως αγράμματοι! Κι αυτό ήταν φυσικό καθώς ο Πειραιάς με το λιμάνι του, αποτελούσε εμπορικό, ναυτικό, διαμετακομιστικό και βιοτεχνικό κέντρο. Κατά συνέπεια στον Πειραιά οι περισσότεροι ήταν άνθρωποι της εργασίας, άνθρωποι του μόχθου. Με μια σπουδαία διαφορά όμως! Ότι ανάμεσά τους συναντούμε να υπάρχουν 1.773 καταγεγραμμένοι βιομήχανοι και 334 έμποροι, χώρια οι πλοιοκτήτες και οι ασχολούμενοι με τις εργασίες του λιμανιού και της τροφοδοσίας.

Ο ένατος σε πληθυσμό Πειραιάς τότε φαίνεται πως διαθέτει σε στατιστική κλίμακα τη μεγαλύτερη παραγωγική τάξη σε ολόκληρη την Ελλάδα. Οι άνθρωποι αυτοί ήταν του εμπορίου, της «πιάτσας» όπως λέμε σήμερα, ήταν άνθρωποι πρακτικοί που λάμβαναν πρακτικές αποφάσεις, και όχι θεωρητικοί όπως οι άνθρωποι των γραμμάτων που πρώτα φτιάχνουν τη θεωρία και εν συνεχεία την υλοποιούν. Κατά συνέπεια δεν θα πρέπει να μας ξενίζει η διατύπωση της ληφθείσας απόφασης και του τρόπου που ειπώθηκε. Το σκεπτικό σε γενικές γραμμές ήταν φτιάξτε το κτήριο για να έχουμε χρηματιστήριο.

Γεγονός αναμφισβήτητο ότι το 1869 πάρθηκε από επίσημη αρχή και καταγράφηκε σε πρακτικά η απόφαση (και όχι εκ παραδόσεως) να λειτουργήσει Χρηματιστήριο στον Πειραιά και αυτή η απόφαση είναι η πρώτη στην Ελλάδα. Άλλωστε και στην αρχαιότητα ο Πειραιάς πάλι κατείχε την ίδια πρωτιά με το περίφημο «Δείγμα» τον πρόδρομο του σημερινού χρηματιστηρίου. Εκεί οι αρχαίοι έμποροι παρουσίαζαν τα δείγματα από τα εμπορεύματά τους για αυτό και από εκεί έλαβε και το όνομα «Δείγμα».

Στις 24 Αυγούστου 1869 τίθεται ο θεμέλιος λίθος του κτηρίου, που προορίζεται για τη στέγαση του Χρηματιστηρίου στην Πλατεία Θεμιστοκλέους. Ο θεμέλιος λίθος τέθηκε επί Δημαρχίας Δημητρίου Μουτζόπουλου. Και καθώς το κτήριο χρειάστηκε χρόνια για την κατασκευή του, έπρεπε να φτάσουμε στις αρχές του 1875 για να ολοκληρωθεί η παράδοσή του παρότι ως κτήριο είχε τελειώσει από το 1873. 

Στις 9 Φεβρουαρίου 1875 τελούνται τα εγκαίνια λειτουργίας του Χρηματιστηρίου, με λαμπρή τελετή αφού προηγήθηκε λειτουργία από τον Επίσκοπο Νάξου παρουσία του Δημάρχου της πόλης και του Προέδρου της Βουλής. Ο Δήμαρχος Πειραιώς Τρύφωνας Μουτζόπουλος, κάλεσε να εκφωνήσει τον πανηγυρικό ο Αριστείδης Οικονόμου, μια οικονομική προσωπικότητα της εποχής (υφηγητής της Πολιτικής Οικονομίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών), ο οποίος ουδεμία σχέση με τον Πειραιά είχε, κατά συνέπεια τα λόγια του παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον.

Ο Αριστείδης Οικονόμου με ιδιαίτερη έμφαση είπε εντός του ισογείου του Χρηματιστηρίου Πειραιώς: «Αν οι χρηματιστικοί αγώνες που είδα πριν από δύο χρόνια να διενεργούνται στην Αθήνα (δηλαδή το 1873), ετελούντο στον Πειραιά δεν έχω αμφιβολία ότι θα οι συμφορές στην οικονομία μας, θα ήταν μικρότερες. Στην Αθήνα νομίζετε ότι είδα εμπόρους; Όχι Κύριοι. Είδα νεανίσκους, κτηματίες, υπαλληλίσκους, φυγάδες από μικροπρατικά καταστήματα, οι οποίοι άδειαζαν τα βαλάντιά τους μετά αφροσύνης προς το οικονομικό μέλλον, προκαλώντας αληθινό οίκτο!» και συνέχισε «Στην Αθήνα ουδέποτε θα υιοθετηθεί το αληθινό σπουδαίο πνεύμα του εμπορίου. Διότι εκεί θα επικρατεί πάντα το πνεύμα της πολιτικής, της επιδείξεως, της κατανάλωσης και του πλουτισμού.».  

Η έναρξη λειτουργίας του Χρηματιστηρίου Πειραιώς το 1875 προκάλεσε πραγματικό ενθουσιασμό καθώς ήδη από το 1869 είχε ξεκινήσει η λειτουργία του ο σιδηρόδρομος Αθηνών Πειραιώς. Γράφουν οι εφημερίδες της εποχής ότι η μεγαλούπολη του Λονδίνου απέχει απόσταση δεκαπλάσια από άλλες αγγλικές πόλεις, αλλά χάρη στο σιδηρόδρομο μεταφέρονται από όλη την Αγγλία εκεί οι Χρηματιστές. Έτσι και στον Πειραιά έγραφαν ότι όταν δοθεί στον σιδηρόδρομο Αθηνών – Πειραιώς η μέγιστη ταχύτητα, η ευκολία των δύο γραμμών και η συνεχής συγκοινωνία, τότε την ίδια ανάπτυξη θα έχει και ο Πειραιάς και το Χρηματιστήριό του. Κλειδί όλων, η ταχεία σύνδεση με την Αθήνα. (Ακόμα και σήμερα δυστυχώς η απευθείας και η ταχεία σύνδεση με την Αθήνα αποτελεί μέγα ζητούμενο για τον Πειραιά!)

Έτσι το κτήριο του Χρηματιστηρίου θεμελιώθηκε το 1869 από τον Δημήτριο Μουτζόπουλο και εγκαινιάσθηκε κτήριο και Χρηματιστήριο το 1875 από τον αδελφό του τον Τρύφωνα Μουτζόπουλο, ο οποίος στο τέλος της εκδήλωσης των εγκαινίων αναφώνησε ενθουσιασμένος «Ζήτω το Έθνος, Ζήτω ο Βασιλεύς, Ζήτω ο Πειραιεύς».

Το Χρηματιστήριο σε Καφενείο:

Το Χρηματιστήριο Πειραιώς σε σύντομο χρονικό διάστημα απαξιώθηκε και οι έμποροι διενεργούσαν τις συναλλαγές τους σε καφενείο που έφερε τον τίτλο "Χρηματιστήριο" στην Γούναρη (τότε Μακράς Στοάς). Επρόκειτο για καφενείο που αρχικά ήταν γνωστό με την επωνυμία του ιδιοκτήτη του "Σαγγανά" (ή και Σαγκανά) και που σύντομα απέκτησε επωνυμία από την αποστολή που εκπλήρωνε η αίθουσά του. Είναι ίσως η μοναδική περίπτωση παγκοσμίως, που οι συναλλαγές χρηματιστηρίου φεύγουν από την ειδική αίθουσα ενός χρηματιστηρίου και μετατοπίζονται σε ένα Καφενείο! 



Άρθρο του Χρ. Λεβάντα στην Εφημερίδα "Ακρόπολις" μας δίνει μια περιγραφή για τις πράξεις που γίνονταν εντός του καφενείου. Κραυγές, φωνές, τρεχάματα, φασαρία, σωστό πανηγύρι γινόταν κάθε μέρα στου Σαγκανά.
- Ζάχαρη Ιάβας
- Κλείνω
- Στα πόσα;
- Στα τόσα...
- Παράδοση το Μάρτιο
- Όσπρια Ρουμανίας
.....

Στις 4 Δεκεμβρίου του 1924 τελούνται εκ νέου τα εγκαίνια αυτή τη φορά ως "Χρηματιστηρίου Εμπορευμάτων".  Οι εργασίες φεύγουν εκ νέου από το καφενείο και εισέρχονται εκ νέου στο ίδιο κτήριο από το οποίο είχαν αναχωρήσει, το οποίο όμως στο μεταξύ έχει καθιερωθεί στη συνείδηση των Πειραιωτών ως Δημαρχείο της πόλης, το Ρολόι. 

Παρότι την ίδρυση χαιρέτησε ο εμπορικός κόσμος του Πειραιά, οι εφημερίδες γρήγορα επισήμαναν την ύπαρξη κερδοσκόπων, ανθρώπων που αδιαφορούσαν για τη τύχη του εμπορίου παρά μόνο για τη δική τους τύχη. Πρώτος Πρόεδρος αυτού του τύπου Χρηματιστηρίου έγινε ο Ι. Τερζάκης, ύστερα ο Β. Σταυριανός και άλλοι. Το 1929 καταχωρήθηκαν 4.585 συμφωνητικά για ποσότητα 81.221 τόνων αξίας κοντά στα έξι εκατομμύρια δραχμές. Ακολούθησε η οικονομική κρίση της δεκαετίας του '30 στα μέσα της οποίας το Χρηματιστήριο Εμπορευμάτων υπολειτουργούσε. 



Όσο για το κτήριο το γνωστό ως "Ρολόι" εγκαταστάθηκε σε αυτό το 1885 η Δημοτική Αρχή και έκτοτε ταυτίστηκε ιστορικά με το Δημαρχείο Πειραιώς. 


Το Καφενείο "Χρηματιστήριο" έργο του Μιχάλη Γεωργά. Επρόκειτο για καφενείο που αρχικά ήταν γνωστό με την επωνυμία του ιδιοκτήτη του "Σαγγανά" (ή και Σαγκανά) και που σύντομα απέκτησε επωνυμία από την αποστολή που εκπλήρωνε η αίθουσά του. Είναι ίσως η μοναδική περίπτωση παγκοσμίως, που οι συναλλαγές χρηματιστηρίου φεύγουν από την ειδική αίθουσα ενός χρηματιστηρίου και μετατοπίζονται σε ένα Καφενείο!  


Διαβάστε επίσης:

Το ρολόι του Πειραιά (ιστορικό της κατεδάφισης)





   

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

"Πειραϊκές ιστορίες του Μεσοπολέμου"